Ikony Świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała

Dzisiaj radują się radością wszystkie krańce ziemi, 

świętując czcigodną pamięć archaniołów Twoich, Boże

 

Synaksa Archaniołów z Chrystusem

29 września wspominamy świętych Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała, którzy według tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej są wysłannikami Boga i wykonują na ziemi misję specjalną. Świadczą o tym ich imiona pochodzenia hebrajskiego. Michał znaczy „Któż jak Bóg”, Gabriel znaczy „Bóg jest siłą”, Rafał oznacza „Bóg uleczył”. Ci trzech Archaniołowie występują w księgach Starego i Nowego Testamentu, natomiast na podstawie apokryfów wschodnia tradycja chrześcijańska czci jeszcze pięciu Archaniołów, o których wiele mówią ich hebrajskie imiona. Są to: Uriel „Bóg jest Światłem”, Serafiel „Modlitwa do Boga”, Jehudiel „Święty”, Barachiel „Błogosławiony przez Boga” i Jeremiel „Podnoszony przez Boga”.

Archaniołowie Gabriel, Michał i Rafał, ikona współczesna

Wśród Archaniołów najważniejsze miejsce przypada Michałowi, gdyż według tradycji to on jako pierwszy wystąpił przeciwko szatanowi i zbuntowanym aniołom z okrzykiem „któż jak Bóg!” W Piśmie Świętym wymieniony jest kilkakrotnie: jako obrońca ludu Izraela i jeden z przedniejszych książąt nieba w Księdze Daniela oraz jako stojący na czele duchów niebieskich i walczący z szatanem w Apokalipsie św. Jana. W apokryfach ukazany jest jako ten, któremu Bóg powierzył zadania wymagające szczególnej siły, dlatego wstawia się za ludźmi u Boga, towarzyszy umierającym w obliczu śmierci i ich duszom w drodze do nieba.

W ikonografii Archanioł Michał przedstawiany jest jako rycerz w zbroi, ze skrzydłami, z mieczem w prawej ręce, czasami z oszczepem, z tarczą z wizerunkiem lub symbolem Chrystusa lub zwojem z jednym z napisów: „Jam Boży wojownik”, „Noszę miecz wysoko”, „Strachem Bożym porażam nikczemników” oraz pokonanym i związanym szatanem w postaci smoka u swoich stóp. Archanioł Michał przestawiany jest także na wielu ikonach obrazujących jego cuda. Najbardziej znany jest Cud w Canoe (Chonach), gdzie uratował świątynię przed zatopieniem przez pogan. Według tradycji, cud zdarzył się w Azji Mniejszej w pobliżu Hierapolis, gdzie w Canoe stała świątynia poświęcona Archaniołowi Michałowi. Opiekował się nią mnich Archip (starzec o spiczastej brodzie), który poprosił Michała o pomoc. Archanioł uderzył dzidą w fundamenty świątyni, robiąc wyłom w kamieniu, do którego skierował pędzące z gór dwa strumienie wody, ratując świątynię przed zalaniem. Ikona ta popularna stała się po XIII wieku i występowała także jako temat w Psałterzach.

Arch. Michał, Grecja XIV w.

Dionizjusz z Furny w Hermenejach wymienia czternaście cudów Michała, są to m.in.: Michał pokazuje Hagar wodę; Michał przeszkadza Abrahamowi w zabiciu Izaaka; Michał zakazuje diabłu wchodzić w ciało Mojżesza; Michał ratuje Konstantynopol przed niewolą perską; oraz razem z Gabrielem – Archaniołowie Michał i Gabriel ratują dziecko przed utopieniem w morzu. Na ikonach Sobór Archaniołów Michał przedstawiany jest z Gabrielem w otoczeniu innych mocy niebieskich. Michał występuje też na ikonach Sądu Ostatecznego, gdzie zajmuje się ważeniem dusz.

Archanioł Michał w Kościele wschodnim otoczony jest szczególnym kultem. Wspominany jest dwukrotnie: 6/19 września i 8/21 listopada (Sobór Archanioła Michała). W liturgii cerkiewnej wspominany jest w listopadzie razem Gabrielem, a Synaksa Świętego Arcystratega Michała i pozostałych Mocy Bezcielesnych wzywa:

„Dzisiaj radują się radością wszystkie krańce ziemi, świętując czcigodną pamięć archaniołów Twoich, Boże, Michała Bożego i Gabriela mądrego w Bogu, a razem z Nimi raduje się cały zastęp aniołów, albowiem świat zachowany jest przez ich opiekę.
Duchowych mocy arcystratedzy, stojący bez przerwy przed tronem. Władcy, módlcie się do Pana, aby pokój dał światu i duszom naszym wielkie miłosierdzie.
Wódz wyższych mocy, Michał przełożony Bożych zastępów, dzisiaj wzywa nas na święto, który zawsze z nami przebywa i zachowuje nas od wszelkich ataków diabła. Przyjdźcie przeto miłośnicy świąt, miłujący Chrystusa, wziąwszy kwiaty chwały, czystymi zamysłami i sumieniem niezachwianym, uczcijmy święto archaniołów, bowiem oni nieustannie stoją przed Bogiem i śpiewając trójświętą pieśń modlą się o zbawienie dusz naszych”.

 

Arch. Michał Archistrateg, ikona współczesna

Kult św. Michała istnieje od początku chrześcijaństwa. Pierwsze święto ku czci Michała Archanioła obchodzono w połowie IV wieku na Monte Sant’Angelo na półwyspie Gargano we Włoszech, gdzie objawił się Przywódca chórów anielskich. Pierwszą bazylikę w Rzymie poświęconą Michałowi i święto 29 września ustanowił papież Bonifacy I w V wieku. Najsławniejszym jednak miejscem kultu na Zachodzie jest klasztor benedyktynów na Mont Saint-Michel we Francji, którego historia sięga VIII wieku. Według legendy miał powstać w wyniku ukazania się Archanioła Michała biskupowi św. Aubertowi z prośbą o zbudowanie świątyni na skale.

Archanioł Gabriel występuje w Starym Testamencie w Księdze Daniela, ale znany jest bardziej z Nowego Testamentu, gdzie występuje w roli szczególnego opiekuna Świętej Rodziny.

Arch. Gabriel, Grecja XIV w.

W ikonografii Archanioł Gabriel pojawia się jako młodzieniec w białych szatach ze skrzydłami w scenie Zwiastowania, gdzie przybywszy do Maryi Dziewicy zwiastuje jej narodzenie Jezusa: prawą ręką ją błogosławi, a w lewej trzyma wysokie berło. Drugim znanym przedstawieniem Gabriela jest scena wysłuchania próśb proroka Zachariasza, kiedy Anioł oznajmia poczęcie Jana Chrzciciela, Poprzednika Jezusa. Na ikonie (wg Hermenei) przedstawiony jest ołtarz w świątyni, przed nim Zachariasz trzymający w prawej ręce kadzielnicę, lewą ma wyciągniętą i patrzy w górę. Znad ołtarza Gabriel mówi: „nie lękaj się Zachariaszu, albowiem zostałeś wysłuchany”. Wydarzenia te opisał św. Łukasz. Z kolei z Ewangelii św. Mateusza dowiadujemy się, że Archanioł Gabriel pojawił się również w snach św. Józefa, powiadamiając go najpierw o macierzyństwie Maryi, a potem ostrzegł go przed Herodem i nakazał zabrać Maryję i Dziecię i zawrócić do Nazaretu.

Zwiastowanie, Macedonia XIV w.

Chrześcijani wschodni wspominają Gabriela 26 marca/8 kwietnia i 13/26 lipca (Sobór archanioła Gabriela) oraz 8/21 listopada (Sobór archanioła Michała i Niebieskich Sił Bezcielesnych). Na ikonach Archanioł Gabriel występuje w tunice, ze skrzydłami i nimbem, na włosach ma przepaskę i diadem. Jego atrybutem może być berło, lilia lub gałązka oliwna.

Wysłannik Boży Gabriel został w 1951 r. ogłoszony przez papieża Pius XII patronem telegrafu, telefonu, radia i telewizji.

Arch. Rafał, ikona współczesna

Archanioł Rafał znany jest z Księgi Tobiasza, z której dowiadujemy się, że otoczył opieką Tobiasza w czasie jego podróży do Persji, przybierając ludzką postać i imię Azariasza, nie przyjął wynagrodzenia za swe usługi i dopiero po powrocie do domu wyjawił Tobiaszowi i jego ojcu, kim jest: „Ja jestem Rafał, jeden z siedmiu aniołów, którzy stoją w pogotowiu i wchodzą przed majestat Pański” i dodał: „To, że byłem z wami, nie było moją zasługą, lecz było z woli Bożej. Jego uwielbiajcie przez wszystkie dni i Jemu śpiewajcie hymn!”

Już w średniowieczu rozwinął się kult Rafała jako opiekuna podróżnych. Najczęściej jest przedstawiany jako Anioł Stróż czuwający nad dziecięcymi krokami, towarzysząc człowiekowi w ziemskiej wędrówce.

Arch. Rafał, ikona współczesna

W Kościele wschodnim archanioł Rafał wspominany jest 8 listopada razem z Michałem (Sobór Arcystratega Michała i Niebieskich Sił Bezcielesnych). W ikonografii Archanioł Rafał przedstawiany jest jako młodzieniec w tunice ze skrzydłami oraz berłem i globem, niekiedy jego atrybutami są laska pielgrzyma, ryba i naczynie. Czczony jest jako patron chorych, pielgrzymów, podróżnych, marynarzy i emigrantów.

Ze świętem Michała Archanioła wiąże się ludowe przepowiadanie pogody: „Gdy noc jasna na Michała, to nastąpi zima trwała”.


Tekst: Jolana Wroczyńska