Ikona Narodzenia Bogurodzicy

Urodzisz córkę, która będzie radością wszystkich ludzi

Mozaika bizantyjska, XV w.

Wspomnienie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny obchodzimy w Kościele katolickim 8 września, nazywając je wg polskiej tradycji świętem Matki Boskiej Siewnej. Zgodnie z ludowym zwyczajem dopiero po tym święcie rozpoczynano jesienne zasiewy, dodając ziarna z kłosów, które razem z kwiatami i ziołami poświęcane były w sierpniu w święto Wniebowzięcia Matki Bożej.

  

W tradycji Kościoła wschodniego Narodzenie Bogurodzicy (gr. Genesistes Theotoku; ros. Rożdiestwo Prieswiatoj Bohorodicy) należy do dwunastu wielkich świąt i jest pierwszym świętem cerkiewnego roku liturgicznego. Obchodzone jest 8 lub 21 września (wg kalendarza gregoriańskiego). Święto należy do najstarszych uroczystości poświęconych Bogurodzicy, ustanowione zostało prawdopodobnie w Bizancjum w V-VI wieku, a jego kanony ułożyli św. Jan Damasceński i św. Andrzej z Krety w VIII wieku. Tradycja podaje, że w już w IV wieku św. Helena wybudowała w Jerozolimie świątynię na cześć Narodzenia Bogurodzicy.

Grecja, XVI w

Ikonograficzna geneza święta ma źródło w apokryficznej Protoewangelii Jakuba, napisanej po grecku w drugiej połowie II wieku, która m.in. opisuje cudowne zrodzenie Bogurodzicy przez starych rodziców, Joachima i Annę. Wczesnochrześcijańska tradycja przekazuje, że Joachim i Anna nie mając dzieci byli poniżani przez Żydów, którzy uważali, że bezdzietność jest karą za grzechy. Ciągle modlili się do Boga, wierząc, że Bóg usłyszy ich i obdarzy potomstwem. Kiedyś Anna, widząc ptasie gniazdo z pisklętami zawołała w wielkim smutku: „Czym zawiniłam, że jestem gorsza od tych ptaków, które cieszą się ze swego potomstwa. Nawet morze jest pełne ryb i ziemia wydaje owoc w swoim czasie i wychwala Pana”. Wtedy zjawił się Anioł Pański i powiedział: „Anno, wasze modlitwy zostały wysłuchane. Urodzisz córkę, która będzie radością wszystkich ludzi”. Tę samą nowinę usłyszał od Anioła Joachim. Szczęśliwi małżonkowie dziękowali Bogu za łaskę i obiecali, że dziecko ofiarują na służbę Bogu. Córkę nazwali Miriam, a gdy skończyła trzy lata została oddana na wychowanie do świątyni.

Ikona nowogrodzka, XVI w.

Ewangelie nie mówią nic o narodzinach Matki Bożej, jedynie ukazują ją już jako Matkę Zbawiciela. Św. Mateusz pierwszy raz wymienia Maryję, podając rodowód Jezusa: „Jakub był ojcem Józefa, męża Maryi, z której narodził się Jezus, zwany Chrystusem” (1, 16).

Krótki opis ikony Narodzenia Bogurodzicy podaje Dionizjusz z Furny w Hermenejach:

Domy i święta Anna leżąca na łożu w pościeli, wsparta na poduszce; za nią dwoje dziewcząt podtrzymujących ją, przed nią inne dziewczę chłodzi ją wachlarzem. Jeszcze inne dziewczęta wychodzą przez drzwi, niosą jadło. Inna służka poniżej łoża, siedząc, obmywa niemowlę w miednicy. Druga kołysze dziecko w kołysce.

 

Pietro Cavallini, Santa Maria di Trastevere, Rzym, XIV w.

Znane nam ikony najczęściej w centrum przedstawiają postać Anny w szacie koloru czerwonego, na wysokim łożu, w pozycji półleżącej. W lewym dolnym rogu ukazane są jedna lub dwie kobiety, jedna z misą, a druga myjąca noworodka. W prawej części stoi grupa kobiet z darami i wachlarzem. W prawym dolnym rogu dwie kobiety, jedna siedząca z wachlarzem w dłoni, druga obok kołyski z niemowlęciem, które najczęściej spowite jest w pieluszki, przypominające całun. Maryja w kołysce przedstawiana jest jako dorosła osoba wielkości dziecka. Często na ikonach pojawia się jej ojciec, Joachim. Zwykle z lewej strony przy Annie, lub u góry ikony, z prawej strony, widać jego głowę w oknie pałacu, niekiedy stoi obok łoża, a Anna podaje mu niemowlę. Czasami Joachim i Anna z niemowlęciem siedzą na tle pałaców, które połączone są velum, czerwoną tkaniną narzuconą na dwie budowle, oznaczającą, że wydarzenie ma miejsce wewnątrz albo symbolizującą związek Starego i Nowego Testamentu.

W ikonostasie cerkiewnym ikona Narodzenie Bogurodzicy znajduje się w rzędzie świąt. W święto Narodzenia Bogurodzicy w cerkwiach śpiewany jest hymn liturgiczny: Narodzenie Twoje, Bogurodzico Dziewico, wywołało radość całego świata. Z Ciebie bowiem wzeszło Słońce Prawdy, Chrystus Bóg nasz, i uwalniając od klątwy, dało błogosławieństwo, a zwyciężając śmierć, dało nam życie wieczne.

Współczesna ikona gruzińska

W encyklice Redemptoris Mater (nr 3) Jana Pawła II czytamy:

Istotnie, tak jak gwiazda owa, «jutrzenka», poprzedza wschód słońca, tak Maryja, od swego Niepokalanego Poczęcia, poprzedziła przyjście Zbawiciela, wschód Słońca sprawiedliwości w dziejach rodzaju ludzkiego.

Tekst: Jolanta Wroczyńska